آشنایی با بیماریهای خونریزی دهنده منتقل از راه پشه آئدس به قلم دکتر سید ذاکر سعیدی نژاد متخصص بیماریهای عفونی، ترجمه از مجله اروپایی European Centre for Disease Prevention and Control

دکتر سید ذاکر سعیدی نژاد متخصص بیماریهای عفونی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج در طی ترجمه مجله اروپایی European Centre for Disease Prevention and Control به آموزش بیماری های خونریزی دهنده منتقل از راه پشه آئدس پرداخت.

به گزارش روابط عمومی بیمارستان شهید جلیل یاسوج؛ در بخشی از این مقاله آمده است:

آئدس از اواخر قرن 18 تا اواسط قرن 20 در جنوب اروپا ظاهر شد. ناپدید شدن آن از دریای مدیترانه، دریای سیاه و منطقه جغرافیایی زیستی ماکارونزی (جزایر قناری، مادیرا و آزور) به خوبی درک نشده است بعدها در بخش‌هایی از جنوب روسیه و گرجستان دوباره ظاهر شد و اخیراً، مطالعات میدانی نشان داده است که این گونه در مناطق وسیعی از گرجستان از جمله پایتخت شهر تفلیس، و گسترش آن در شمال شرقی ترکیه گسترش یافته است . و امروزه یکی از گسترده ترین گونه های پشه در سطح جهان است. هیچ دلیل اقلیمی و محیطی وجود ندارد که چرا این پشه ، نمی تواند در سراسر اروپای جنوبی زنده بماند .

اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است خطر انتقال ویروس های چیکونگونیا، دنگی، تب زرد و زیکا را افزایش دهد . اگرچه استقرار جهانی آن در حال حاضر به دلیل عدم تحمل آن به زمستان های معتدل محدود شده است، طی 25 سال گذشته افزایشی در توزیع آن در سراسر جهان وجود داشته است.

در مناطق پرجمعیت که فاقد منابع آب قابل اعتماد، مدیریت زباله و بهداشت هستند، رشد می کند. از نظر تاریخی، از طریق کشتی ها از قاره ای به قاره دیگر نقل مکان کرده است و تصور می شود این روش پراکندگی بالاترین خطر را برای معرفی این پشه به قاره اروپا از مادیرا (از طریق کشتی) دارد. پیشنهاد می شود که رفتار خانگی خود را در غرب آفریقا متحول کرد توزیع گسترده آن در مناطق استوایی منجر به انتقال بسیار کارآمد بین انسانی ویروس هایی مانند دنگی شد این رفتار خانگی می تواند محافظت در برابر شرایط محیطی (از آنجایی که در داخل خانه استراحت می کند) و زیستگاه های متعدد مناسب به عنوان مکان تخم گذاری را فراهم کند، اما همچنین می تواند منجر به افزایش حساسیت به اقدامات کنترلی مورد استفاده برای از بین بردن گونه شود .

اصولا آئدس در مناطق شهری زندگی کرده و گزش، محل استراحت و تخم گذاری آن در داخل و خارج اماکن سکونی است. این گونه عمدتا در ظروفی که توسط انسان ساخته شده در داخل یا نزدیک اماکن مسکونی تخم گذاری میکند

تجارت بین الملل و جابجایی کالاهای محتوی تخم آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس بخصوص توسط تایر اتومبیل، موجب گسترش جهانی این دو گونه ناقل شده است. تا سال ،1397آئدس اجیپتی و یا آئدس آلبوپیکتوس از افغانستان، پاکستان، عمان، عربستان سعودی، یمن، گرجستان، ترکیه، ارمنستان، اردن، فلسطین، لبنان و سوریه گزارش شده است. اخیرا گزارش تأیید نشده ای از حضور آئدس اجیپتی در عراق وجود دارد.

توزیع جغرافیایی: از نظر تاریخی در تمام کشورهای مدیترانه (اروپا، خاورمیانه، شمال آفریقا) و همچنین در قفقاز (جنوب روسیه، گرجستان، آذربایجان)، پرتغال قاره ای، و اقیانوس اطلس ایجاد شده است. در حال حاضر در سراسر مناطق گرمسیری از جمله آفریقا و تعدادی از مناطق نیمه گرمسیری مانند جنوب شرقی ایالات متحده، خاورمیانه، آسیای جنوب شرقی، اقیانوس آرام و جزایر هند و شمال استرالیا پراکنده شده است.

مسیرها: به احتمال زیاد با کشتی های بادبانی از آفریقا به قاره آمریکا و مدیترانه منتقل شد رخدادهای مستندی در اروپا به وضوح ناشی از انتقال از طریق کشتی ها هستند، و هیچ مدرکی مبنی بر اینکه این گونه در این مکان ها مستقر شده است وجود ندارد

گسترش احتمالی در آینده: در حال حاضر به دلیل عدم تحمل آن به زمستان های معتدل و به ویژه مرگ و میر بالای تخم ها در مواجهه با یخبندان توانایی استقرار آن محدود شده است ، اما دلیلی وجود ندارد که دوباره به طور گسترده در مدیترانه مستقر نشود. و این مناطق به عنوان زیستگاه‌های مناسب برای این پشه شناسایی شدند.

تغییرات آب و هوایی جهانی در اینده ممکن است منجر به گسترش ان شود، خصوصیات مورفولوژیکی : دیگر پشه های آئدس نسبتا کوچک هستند و به دلیل وجود تکه های فلس سفید/نقره ای روی زمینه سیاه روی پاها و سایر قسمت های بدن، الگوی سیاه و سفید را نشان می دهند. برخی از پشه‌های بومی نیز چنین تضادهایی را نشان می‌دهند (قهوه‌ای مایل به زرد و مایل به زرد) اما کمتر آشکار هستند.

ویژگی تشخیصی غالب وجود فلس های نقره ای به شکل چنگ روی زمینه سیاه روی اسکاتوم (قسمت پشتی قفسه سینه) است. .شکل خانگی (Ae. aegypti aegypti) از جد خود (Ae. aegypti formosus) رنگ پریده‌تر است و در اولین ترژیت شکمی دارای فلس‌های سفید است. دومی محدود به آفریقا در جنوب صحرا است و از جنگل یا بوته دور از مکان‌های سکونتگاه انسانی در زیستگاه‌های طبیعی‌تر ثبت شده است

میزبان : (پرندگان، پستانداران، انسان) بیشتر میزبان های پستانداران را ترجیح می دهد و ترجیحاً از انسان تغذیه می کند،. آنها همچنین چندین بار در طول یک چرخه گونوتروفیک (تغذیه، چرخه تولید تخم) تغذیه می کنند که پیامدهایی برای انتقال بیماری دارد

پشه آئدس داراي ويژگيهاي منحصر به فردي است كه آن را مبدل به يكي از موفق ترين ناقلين آربوويروس ها كرده است. آئدس اجيپتي بيشتر محدود به مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري است. اين پشه يك گونه اهلي محسوب ميشود و تمايل بسيار بالايي به زندگي در زيستگاههاي انساني دارد و در وسايل دست ساز بشر از جمله تاير خودروها، قوطي كنسرو، گلدان و ...تخم گذاري ميكند. پشه آئدس اچيپتي ماده براي هر دوره تخم گذاري به خونخواري از يك نفر اكتفا نمي كند بلكه چندين نفر را مورد گزش قرار ميدهد؛ بنابراين ميزان انتقال آلودگي ويروس توسط اين پشه بسيار بالا است. به علاوه اين گونه در روز خونخواري ميكند و بنابراين انسان بيشتر در معرض خطر گزش قرار خواهد گرفت.

زیستگاه ها: بیشتر در مناطق جنگلی با استفاده از سوراخ درختان به عنوان زیستگاه استفاده می کند با سازگاری با زیستگاه های خانگی شهری، امروزه از طیف گسترده ای از ظروف مصنوعی مانند گلدان ها، مخازن آب و لاستیک ها استفاده می کند همچنین از زیستگاه‌های آبی زیرزمینی، مانند تانک‌های استفاده می‌کند و برای استفاده از زیستگاه‌های ظروف آبزی داخلی و خارجی در همان منطقه سازگار است. سازگاری با پرورش در فضای باز ممکن است باعث افزایش تعداد جمعیت و دشواری در اجرای روش های کنترل شود((یک مطالعه در برزیل نشان داد که تعداد زیادی تخم در مکان‌های تخم‌گذاری نزدیک به جمعیت انسانی وجود دارد. تخم هایی که روی سطح آب یا نزدیک آن گذاشته می شوند در برابر خشک شدن مقاوم هستند))

عادات گاز گرفتن/استراحت

شکل خانگی اغلب در فاصله 100 متری از سکونت گاه‌های انسانی یافت می‌شود اگرچه برخی مطالعات نشان داده‌اند که زیستگاه‌های زاد و ولد را می‌توان دور از خانه‌های انسان نیز یافت. سکونت گا‌های انسانی را ترجیح می‌دهند، زیرا امکانات استراحت و میزبانی را فراهم می‌کنند و در نتیجه به راحتی وارد ساختمان‌ها می‌شوند

آستانه / محدودیت / معیارهای توسعه زیست محیطی

Aedes aegypti بر خلاف Ae. albopictus، قادر به انجام دیاپوز زمستانی به عنوان تخم نیست، و بنابراین توانایی آنها برای استفاده بیشتر از مناطق معتدل شمالی را محدود می کند. همچنین نشان داده شده است که رقابت گونه ها بر توزیع و فراوانی تأثیر می گذارد. تخمین برد پرواز تنها 200 متر است بارندگی ممکن است بر فراوانی و بهره‌وری مکان‌های تولید مثل تأثیر بگذارد، بيماريهاي منتقله از پشه هاي آئدس شامل؛  بيماري تب دنگي ـ تب زرد - زيكا و چيكونگونيا می باشد.

تب دنگي:

آئدس ناقل اولیه ویروس تب دنگی است. ايـن ويـروس داراي 4سروتيپ مي باشد كه هر 4ويروس قادر بـه ايجاد عفونت و بيماري در انسان مي باشند هرچهار تایپ دنگی از آئدس جمع آوری شده جدا شده اند که نقش مهمی در نگهداری ویروس ایفا می کند.

بيماري تب دنگي : تـب دنگـي نه تنها به عنوان گسترده ترين بيماري آربوويروسي در جهان مطرح است .بلكه به عـنوان سـريعترين بيماري در حال گسترش در بين بيماريهاي آربوويروسي در جهان شناخته مي شود؛ به طوريكه در طـي50 سـال گذشـته ميـزان موارد بروز آن 30برابر افزايش داشته است. بيـشترين مـوارد بـيماري تب دنگي در قاره آسيا رخ ميدهد. در جنوب شرق آسيا كه ناقل اصلي ويروس دنگـي (پـشه آئـدس مصری ) بـه طـور گـسترده حضور دارد.

آئدس مدت‌هاست که به عنوان ناقل تب دنگی شناخته شده است و باعث اپیدمی‌های بزرگ تب دنگی در قاره آمریکا و آسیای جنوب شرقی می‌شود. بروز جهانی دنگی نیز در 25 سال گذشته افزایش یافته است. از لحاظ تاریخی، شیوع بیماری در اروپا نیز گزارش شده است که یکی از بزرگترین شیوع های ثبت شده در آتن و مناطق همجوار یونان در سال های 1927-1928 رخ داده است. در سال 2012، یک شیوع بزرگ تب دنگی در منطقه خودمختار پرتغال مادیرا رخ داد،

تب زرد:

آئدس ناقل اولیه ویروس تب زرد است بـيماري تـب زرد در نواحي گرمسيري آفريقا و آمريكاي جنوبي اندميك مي باشد. تصور مي شود منـشا ايـن بـيماري از آفـريقا بـوده و بعدها به قاره آمريكا منتقل شده است. تاكـنون موردي از بيماري بومي تب زرد در آسيا به ثبت نرسيده است

گرچه ريشه كني اين بيماري به علت وجـود مخـازن آن در حـيات وحـش عملا غيرممكن است برنامه واكسيناسيون منظم و گسترده ميتواند تاثير قابل توجهـي در كاهش موارد بيماري داشته باشد. در اين راستا تلاشهاي چشمگيري براي واكسيناسيون صورت گرفته اسـت ولـي بـر اسـاس آمارهـاي سـازمان جهانـي بهداشت و يونيسف)صندوق كودكان ملل متحد( ميزان پوشش واكسيناسيون در سال 2014در قاره آفريقا تنها 41درصد بوده است.